Ĺťeromski Stefan Snobizm i postÄp

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

sporo. Wylicz� na przestrzeni samego tylko by�ego Królestwa nast�puj�ce:
Bodzentyn, Bobolice, Boles�awice, B�dzin Bobrowniki, B�kowa Góra, Ch�ciny, Ciechanów,
Czarnolas, Czersk, Czerwi�sk, Czechówka, D�browica, Drzewica, Gardzienice, Gostynin,
Horod�o, I��a, Janowiec, Jab�onna, Kazimierz Dolny, Ko�o, Krupe, Kry�ów, Liw, Lublin,
��czyca, Mokrzko, Ojców, Ossolin, Olsztyn, Opinogóra, Opatów, Opoczno, P�owce, Pu�tusk,
Pieskowa Ska�a, Pi�czów, Rawa, Rabsztyn, Sandomierz, Smole�, Sochaczew, Szyd�ów, Sto�-
pic, Sielec, Solec, Ujazd, Uniejów, WiSlica, ZamoS�... Je�eli do tego niekompletnego i niedo-
k�adnego spisu miejscowoSci, w których obszarze dziwne szczerby murów pradawnych wy-
rywaj� si� z p�askiej poziomoSci, spomi�dzy chat, stodó� i chlewów, uderzaj�c wyobraxni�
prostego cz�owieka, jak nasz� niewymownie uderza�y w dzieci�stwie, doda� spis ruin, zam-
ków, odwiecznych koScio�ów i Sladów minionej przesz�oSci w innych dzielnicach, to otrzy-
mamy ogromn� sum� punktów na naszej historycznej mapie, gdzie niew�tpliwie kwitnie le-
genda. Cz�S� tych legend zamkowych na terenie by�ego Królestwa spisa� by� Adolf Dygasi�-
ski, - inne znalex� mo�na w rocznikach Wis�y 1) - Ale poza sfer� legend zamkowych, spe-
cjalnie naszych, istnieje przecie ca�y Swiat poda� z czasów nowszych, z wojny ostatniej
a wreszcie ogromna iloS� bajek i klechd, op�ywaj�cych ca�� ziemi� i �yj�cych w naszym prze-
istoczeniu wioskowym, jak na przyk�ad, bajki z tysi�ca i jednej nocy. Sam w dzieci�stwie s�y-
sza�em baS� o pierScieniu Polikratesa, niezrównanie przekszta�con�, gdy� rzecz dzieje si�
w Kielcach, mieszkaniu króla. Prawie ka�da bajka kaszubska, czy to przytoczona przez Ste-
fana Ramu�ta na ko�cu jego S�ownika , czy którakolwiek z og�oszonych w Gryfie orga-
nie m�odo-kaszubskim, jest dramatem, który mo�na gra� na scenie. A dopiero� stare zamki
51
i twierdze krzy�ackie, których podziemne jaskinie zbroczone s� litewsk� i s�owia�sk� krwi�,
mury wzniesione r�koma s�owia�skich je�ców, - ile� te zawieraj� w sobie poezji! Katedra
w Che�mie, jakby na rozkaz czarnoksi�nika przeniesiona z Salerno pod nasze pó�nocne nie-
bo, Sartawice, Chojnice i tyle innych miejsc - to� to krynice poda�! Oprócz legend ogólno-
ludzkich, znanych na ca�ej ziemi i u nas, oprócz poda� historycznych, istniej� jeszcze baSnie
czysto polskie na tle religijnym, rolniczym i pasterskim, baSnie leSne o zbójach, a w ziemi
krakowskiej, Sl�skiej i kieleckiej dawne ze Sredniowiecza, górnicze. Jedn� z takich o ch�opie
Hilarym Mali ze wsi Czarnowa pod Kielcami zapisa� ksi�dz W�adys�aw Siarkowski.
OczywiScie, i� z tego mnóstwa legend i poda� do inscenizacji te tylko mog� by� wybrane, któ-
re posiadaj� warunki po temu, mniej wi�cej jednoS� miejsca, osób i czasu, - oraz odpowied-
nie zalety, - pi�kno wewn�trzne i moralne, poezj� akcji, no, i �atwe s� do zrealizowania.
Zdarzy�o mi si� by� swego czasu we Fiesole w tamecznym starorzymskim teatrze, arenie na
otwartym powietrzu, gdy wystawiano Bachantki Eurypidesa. To niezapomniane teatrum,
jest dla mnie punktem wyjScia, gdy si� stawia zagadnienie teatru ludowego w Polsce Ba-
chantki Eurypidesa, które u�o�eniem scen, ruchem radosnym, lub pos�pnym, chórów, tak
g��bokie sprawiaj� wra�enie, to nic innego, tylko legenda, spisana i udramatyzowana przez
wielkiego tragika i uj�ta w ramy starogreckiej sceny. Tak samo u nas mo�na w porze letniej
bez budynku teatralnego w polu, pod gór�, gdzie miejsce tworzy� b�dzie naturaln� aren�, na
tle jednej z ruin zamkowych, gra� nasze baSnie i podania, Jak w starogreckim teatrze mo�li-
woS� uj�cia w jedno skomplikowanej treSci polega na umiej�tnym rozk�adzie miejsc dla chó-
ru, dla przewodniczek chóru, samej sceny domu królewskiego na scenie, tak samo w insceni-
zacji którejkolwiek z legend, miejsca powinny by� podzielone, cho�by zwyczajnym p�otem
chróScianym, czy cierniowym, wobec czego akcja skomplikowana przez rozbie�noSci czasu
i miejsca, mo�e by� jednoczeSnie uwidoczniona i zmieSci� si� w tym samym widowisku. Za-
mek na nowo o�yje, gdy w czasie przedstawienia b�d� z jego pieczar wychodzi� postaci le-
gendy, a inne postaci b�d� si� wynurza� nie zza kulis, lecz z zaroSli i z op�otków przygod-
nych, które do ka�dej sztuki b�d� mog�y mie� kszta�t inny. W tych to op�otkach mog� si�
przewija� przed oczami widza plastyczne kszta�ty legendy, jej treS�, rozmaita w czasie i prze-
strzeni, podczas gdy na g�ównej scenie b�dzie uwidoczniona najistotniejsza iScizna dramatu,
czy komedii. Komedii równie�, gdy� legendy zawieraj� wszelkie dramatyczne rodzaje. Rzecz
oczywista, i� wyborem sztuki musi kierowa� doradca literacki fachowy, a sam� gr� amato-
rów - zawodowy aktor, który zarazem Wska�e, jak robi� tanio kostiumy i przygotowywa�
wszelkie akcesoria niezb�dne najta�szym sposobem. Aktor równie� da wszelkie wskazówki
zawodowe i wyszkoli zespó� m�odzie�y, która zechce odgrywa� swe w�asne dzie�o. W ten
sposób z naszych wiejskich zau�ków mo�e wyp�yn�� sztuka najzupe�niej nowa, nasza w�asna
nie tylko co do treSci, ale i co do nowej zgo�a formy. Widzia�em niegdyS nie takie, lecz po-
dobne przedstawienie w Szwajcarii, w Rapperswilu. Miejscowy lekarz napisa� sztuk� z cza-
sów przy��czenia si� mieSciny Stadt und Republik Rapperswil do szwajcarskiego zwi�zku
wolnych kantonów i walki zaciek�ej z rycerzami Habsburgami, siedz�cymi w zamczysku rap-
perswilskim, które by�o gniazdem rodowym póxniejszych cesarzy Austrii z przyleg�oSciami.
Sztuk� t� gra�a ca�a niemal ludnoS� miasteczka na zwyczajnym podwy�szeniu z desek w ryn-
ku miejskim, a widzami byli goScie ze wsi okolicznych kantonu St. Gallen. Gdy zwi�zkowcy
w strojach historycznych, w przy�bicach, z rogami krowimi na g�owach, z �ukami i dzidami
zst�powali z gór, tr�bi�c na rogach, uniesienie ogarnia�o widzów. Ca�a ludnoS� episjerska
i wyrabiaj�ca sery opanowana zosta�a przez demona sztuki i przeniesiona w odleg�e wieki.
Ziszcza�a si� w oczach jednoS� czasu, gin�o niegdyS i dziS. Na czwartym, czy pi�tym przed-
stawieniu niedzielnym ju� literalnie miejsc nie by�o, gdy� przyje�d�a�y poci�gi za poci�gami,
wioz�ce goSci z s�siednich kantonów. Ci�kie Szwajcary nie s� entuzjastami sztuki i nie prze-
wy�szaj� naszych ch�opów, rzemieSlników i robotników w pasji teatralnej.
Zespó� inteligencji literackiej, któryby si� t� spraw� zaj��, musia�by dokona� wyboru sztuk
i oSwietli� klechdy odczytami, wyjaSniaj�cymi treS�, pochodzenie i znaczenie baSni. Pomy-
s�y te nie s� czcz� i ja�ow�, niepragmatyczn� projektomani�, tak obecnie pospolit�, lecz wy-
chodz� w�aSciwie ze sfery najbardziej miarodajnej, bo aktorskiej. W piSmie p. t. Teatr Lu-
dowy (z r. 1922) w artyku�ach pp. W. Budzy�skiego i Witolda Wandurskiego poruszona zo-
sta�a ze strony technicznej kwestia inscenizacji poda� ludowych i przygotowana poniek�d
do wystawienia baS� o Madejowym �o�u . Jest to ju� pierwszy krok w kierunku realizacji
tej wielkiej sprawy, która mo�e mie� nieobliczalnie donios�e nast�pstwa w dziele wdro�enia
w prosty naród polski sprawy rzeczywistego artyzmu, gdy b�dzie móg� ujrze� na jawie zbio-
rowo zbiorowe widziad�a, co si� snuj� od wieków dooko�a w�g�ów jego schronisk prosta-
czych.
___________________________________
1) Wis�a t. I. Dramat gminny polski przez Karola Matyasa.
53
ROZDZIA� 7
Literatura polska nie wyros�a z podglebia �ywota ludu wieSniaczego i robotniczego, to te� nie
jest zwierciad�em tego swoistego �ycia, czyli nie znalaz�a dla siebie formy gdzie indziej nie-
znanej. Jest ona literatur� warstw zwierzchnich, szlacheckiej i mieszcza�skiej. Je�eli zajmuje [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Odnośniki